Najstarsze informacje o Paterku.

            Według mieszkańców nazwa wywodzi się od czyjegoś nazwiska, co z kolei może wiązać się ze słowem pochodzenia łacińskiego - „pater” - ojciec. Nie zgadzam się z tym całkowicie. Bardzo prawdopodobne, że nazwa miasta ma dużo wspólnego ze słowem „pater”, ale oznaczającego ojcowiznę, a nie nazwisko. Lasy paterkowskie zostały nadane mieszkańcom na użytkowanie przez Władysława Łokietka w 1299 roku. Paterek od zarania dziejów był więc ojcowizną mieszkańców Nakła         

               Na terenie Paterka istniała osada wczesnośredniowieczna. Stwierdzono to na podstawie licznych znalezisk kamiennych1(Raport o stanie miasta i gminy, Nakło nad Notecią 2000). W czasie nadania praw miejskich Nakłu został określony zasięg miasta. Terytorium, na którym w tej chwili rozciąga się wieś zostało zaliczone do miasta. Podczas potopu szwedzkiego miasto zostało kompletnie zniszczone. Miejscowa ludność kryła się w tych czasach między innymi w lasach paterkowskich. W tym też czasie las został bez właściciela. Po wojnie ze Skandynawami las został oddany pod opiekę i zarząd starosty. Miasto powoli odbudowano i po pewnym czasie zaczęto zasiedlać Paterek. Na początku, po lewej stronie Noteci mieszkali tylko ratajowie i komornicy, którym wydzierżawiono kilka mórg ziemi. Warunkiem było płacenie podatków poradlnych i podymnych na rzecz miasta. Z czasem Paterek miejski rozrastał się tak, że po pewnym czasie osadzono tam sołtysa, który pilnował porządku i zbierał podatki.

Paterek pod panowaniem pruskim.

W 1772 roku podczas pierwszego rozbioru Paterek wraz z Nakłem dostały się pod

 rządy Pruskie. Zaborcy zmienili nazwę na Steinburg. Pruski władca od razu zaczął prężnie zarządzać nową dzielnicą. Fryderyk II Wielki chcąc połączyć Odrę i Wisłę szybko zabrał się do budowy kanału. Rozpoczął zaciąganie osadników z Prus. Część z nich ulokował w nowej osadzie Bruckenkopf2( Relacje mieszkańców zawarte w Kronice parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej w Paterku zebrane przez księdza Klimackiego). W ten sposób powstała druga część Paterka, dziś przez mieszkańców nazywana „drugim Paterkiem”. W Steinburgu początkowo osadzano przestępców, pod nadzorem pruskiej policji i nadzorców. Później osiedlali się także zwyczajni ludzie, szukający pracy. Bardzo ważne miejsce w historii Paterka zajmuje konflikt mieszczan nakielskich z władzami polskimi o lasy paterkowskie. Proces zakończył się przegraną w 1778 roku. Konflikt na pewien czas ucichł i dopiero w 1857 roku mieszczanie podbudowani wygraną w procesie sądowym proboszcza nakielskiego, rozpoczęli proces od nowa. Swoje prawa do lasu próbowali udowodnić na podstawie przywilejów:

ñ     Władysława Łokietka z 1299 roku, w którym wydał polecenie rozbudowy grodu Piotrowi z Dusden. nadał także pół mili lasu na użytek mieszczan;

ñ     Zygmunta I Starego z 1520 roku, które potwierdziło istniejące prawa do lasu;

ñ     Jana III Sobieskiego, które rozszerzyły przywileje miasta;

ñ     Augusta II, które były ich kolejnym potwierdzeniem.

Proces na nieszczęście nakielan zakończył się przegraną. Dzięki temu Paterek włączono do dóbr królewskich. Niedługo po procesie powstał konflikt między mieszkańcami Steinberga, a władzami miasta o płacenie podatków. Paterczanie wnieśli prośbę do Poznania o utworzenie gminy wiejskiej i odłączenie jej od miasta. Mieszkańcy argumentowali to tym, że już od roku 1854 wybierają sołtysa i ławników, którzy byli zatwierdzani przez landrafa. Postulat odrzucono, ale kiedy kierownictwo rejencji bydgoskiej poprosiło władze Nakła o ustosunkowanie się  do problemu, nakielanie wyrzekli się praw do podatków ze wsi. W ten sposób powstała osobna gmina wiejska. Po roku 1880 na terenie dzisiejszego Paterka istniały dwie gminy: Bruckenkopf oraz Steinburg. Właśnie w tym miejscu chciałbym przytoczyć statystykę pruską dotyczącą wielkości wsi. W pierwszej mieszkało 856 mieszkańców, natomiast w drugiej 197. W większości byli to ludzie narodowości niemieckiej4 (H. Trybuszewski, „Poprawki do historii”, Nakło nad Notecią 1999, str. 58-59).